Hz. Ebubekir’in Peygamberimize Mersiyesi ve Türkçe Çevirisi

Yazımızda ele alacağımız bu mersiye Hz. Ebu Bekir’e nisbet edilmekte. Şiire, farklı dönemlerde neşredilen Divan-ı Ebi Bekir es-Sıddik adlı divandan ulaşabilirsiniz.

Önce Şiir

أَجِدَّكَ مَا لِعَيْنِكَ لاَ تَنَامُ

Ne oldu, neden uyumuyor gözlerin?

أَجِدَّكَ مَا لِعَيْنِكَ لاَ تَنَامُ

كَأَنَّ جُفُونَهَا فِيهَا كِلاَمُ

لِأَمْرِ مُصِيبَةٍ عَظُمَتْ وَجَلَّتْ

وَدَمْعُ العَيْنِ أَهْوَنُهُ اِنْسِجَامُ

[Kendisine seslenerek] Ne oldu, neden uyumuyor gözlerin?

Sanki göz kapakların yaralı

(Bu uykusuzluk) çok büyük ve ağır bir felaket sebebiyle ki 

Gözyaşına en kolay gelen, (peşi sıra) dökülmekti

فُجِعْنَا بِالنَبِيِّ وَكَانَ فِينَا

إِمَامَ كَرَامَةٍ نِعْمَ الإِمَامُ

وَكَانَ قِوَامَنَا وَالرَأْسَ فِينَا

فَنَحنُ اليَومَ لَيْسَ لَنَا قِوامُ

Nebi’nin ölümüyle yıkıldık, o idi aramızda

Efendiliğin lideri; ne de güzel liderdi

Hem direğimizdi bizim, hem başımızdı

Bugün artık (yaslanacağımız) bir temel kalmadı

نَمُوجُ وَنَشْتَكِي مَا قَدْ لَقِينَا

وَيَشْكُو فَقْدَهُ البَلَدُ الحَرَامُ

كَأَنَّ أُنُوفَنَا لاَقَيْنَ جَدْعاً

لِفَقْدِ مُحَمَّدٍ فِيهِ اِصْطِلاَمُ

Sendeliyor ve başımıza gelene yakınıyoruz

Onun kaybına Mekke bile sızlanır oldu

Sanki burunlarımız kesildi de

Muhammed’in kaybıyla, kökünden söküldü 

لِفَقْدِ أَغَرَّ أَبْيَضَ هَاشِمِيٍّ

 تَمَامِ نُبُوَّةٍ وَبِهِ الخِتَامُ

أَمِينٍ مُصْطَفىً لِلخَيْرِ يَدْعُو

كَضَوْءِ البَدْرِ زَايَلَهُ الظَلاَمُ

Kaybımızdan (bu acı), Haşimilerin yüz akını ve en asilini

Nübüvvetin kendisiyle tamamlandığı ve son bulduğu (yiğidi)

Emin ve seçilmiş olanın (kaybındandır bu acı). Ki O, hayra davet ederdi

Tıpkı karanlığın terk ettiği dolunay ışığı gibi

سَأَتْبَعُ هَدْيَهُ مَادُمْتُ حَيّاً

طَوَالَ الدَهْرِ مَا سَجَعَ الحَمَامُ

أَدِينُ بِدِينِهِ وَلِكُلِّ قَوْمٍ

تَرَاهُمْ مِنْ ذُؤَابَتِهِ نِظَامُ

Yolundan gideceğim ben, sağ kaldıkça

Sonsuza dek, asırlar boyunca

Onun dinini tuttum. Ve her topluluğun 

(İzlediği bir) düzeni vardır ki eşrafında görürsün

فَقَدْنَا الوَحْيَ مُذْ وَلَّيْتَ عَنَّا

وَوَدَّعَنَا مِنَ اللَهِ الكَلاَمُ

سِوَى مَا قَدْ تَرَكْتَ لَنَا رَهِيناً

تَوَارَثُهُ القَرَاطِيسُ الكِرَامُ

Ne zaman ki uzaklaştın bizden, kaybettik vahyi

Allah’tan gelen söz, bizlere veda etti

Bize kalan tek (söz) bıraktığın [Kuran] oldu

Şerefli sayfaların miras aldığı 

فَقَدْ أَوْرَثْتَنَا مِيرَاثَ صِدْقٍ

عَلَيكَ بِهِ التَحِيَّةُ وَالسَلَامُ

مِنَ الرَحْمنِ فِي أَعْلَى جِنَانٍ

مِنَ الفِرْدَوْسِ طَابَ بِهَا المُقَامُ

Sadece doğruluk mirasını bıraktın

O mirasla salat ve selam üzerine (olsun)-

Cennetlerin en yükseğinde Rahman’dan

(Ve) cenneti güzelleştiren Firdevs’ten.

 رَفِيقَ أَبِيكَ إِبْرَاهِيمَ فِيهَا

فَهَلْ فِي مِثْلِ صُحْبَتِهِ نَدَامُ

وَإِِسْحَاقٌ وَإِسْمَاعِيلُ فِيهَا

بِمَا صَلّوا لِرَبِّهِمُ وَصَامُوا

Orada baban İbrahim’e yoldaş (oldun)

(Zaten) onun yarenliği gibisinden pişman olunur mu?

Oradadır İshak ve İsmâil

Rablerine ettikleri secdeler ve tuttukları oruçlar (vesilesiyle) 

فَلاَ تَبْعَدْ فَكُلُّ كَرِيمِ قَوْمٍ

سَيُدرِكُهُ وَلَو كَرِهَ الحِمَامُ

كَأَنَّ الأَرْضَ بَعْدَكَ طارَ فِيهَا

فَأَشْعَلَهَا بِسَاكِنِهَا ضِرَامُ

Yokluk (sana) uğramasın. Her kavmin şereflisi

Yakalanır ölüme, hiç istemese bile

Senin (vefatının) ardından sanki bir kıvılcım yayıldı

Ve tutuşturdu yeryüzünü, ahalisiyle birlikte

Şiir Notları:

1) Hz. Ebubekir’in Edebi Yönü

Peygamberimizin en yakın dostlarından olan Hz. Ebubekir, sahabe içinde güzel konuşanlardan biri olarak bilinir. Günümüze kadar aktarılan birçok veciz sözün sahibidir. [1]

Çeşitli tabakat ve tarih kitapları, şiir mecmuaları, Lisan’ül Arab ve Tac’ul-Arus gibi sözlükler aracılığıyla beyitleri ve şiirleri de bizlere ulaşmıştır. Bu yazımızda incelediğimiz şiir, “Divan-ı Ebi Bekir” adlı eserde yer almıştır.

أَجِدَّكَ مَا لِعَيْنِكَ لاَ تَنَامُdizesiyle başlayan şiirimizin bazı beyitleri Ahmet bin Yahya el-Belâzûrî’nin  “Ensâb’ul-Eşrâf”ında, İbn’ül Esîr Eb’us-Saâdât’ın “en-Nihâye fî Garîb’il Hadîs”’inde, Lisân’ul-Arab’ta, Tâc’ul-Arûs’ta, Ebû İbrâhîm el-Fârâbî’nin “Dîvân’ul-Edeb”inde ve Ebû Zeyd el-Kuraşî’nin Cemherât’u Eşâr’ul Arab’ında geçer. [2]

2) Hz. Muhammed ile Dostluğu

Efendimiz’le çok özel bir dostluk kurmak nasip olmuş Hz. Ebubekir’e. Herkesin efendimizi yalanladığı dönemde, Hz. Ebubekir ona inanmış ve davetin her aşamasında cömert bir şekilde destek olmuştur. Efendimiz’e sadakati ve desteği, bugün onu tanıdığımız güzel lakaplarla anılmasına vesile olmuş. Aynı zamanda o, Efendimiz’in sözlerini en iyi anlayan kişilerdendir. Efendimiz, hastalığı sırasında ashabına minberden şöyle seslenmiştir: “Yüce Allah bir kulu, dünya nimetlerinden istediğini vermek ile kendi katındakileri vermek arasında muhayyer bıraktı. Kul da Yüce Allah’ın katında bulunanları tercih etti”. Bunu duyan can yoldaşı Hz. Ebubekir ağlamaya başlamıştır. Çünkü Peygamberimiz’in vefatının yaklaştığını anlamıştır. (Tirmizi) [3] Peygamberimiz’e olan derin muhabbetine rağmen, O’nun ölümünden sonra sakin kalabilmesi ve etrafındakileri teskin edebilmesi, Hz. Ebubekir’in metanetini ve imanını göstermekte.

3) Şiir Bize Ne Anlatıyor?

“Ne oldu, neden uyumuyor gözlerin?/ Sanki göz kapakların yaralı”

Hz. Ebubekir, burada kendisiyle konuşur. Neden uyku tutmaz ve gözleri ağrır? Bu hal, alışılmış bir hal değildir. 

“(Bu uykusuzluk) çok büyük ve ağır bir felaket sebebiyle ki / Gözyaşına en kolay gelen, (peşi sıra) dökülmekti”

Hz. Peygamberin ölümü, uzun yıllar boyunca onunla birlikte olan arkadaşları için çok zordur.

“Hem direğimizdi bizim, hem başımızdı / Bugün artık (yaslanacağımız) bir temel kalmadı”

Hz. Peygamber’in Müslüman topluluk için hem bir önder hem de bir dayanak olması, acılarını daha da artırır. Artık ne başları vardır, ne kökleri. Bu kaybın yeri doldurulabilir mi?

“Sanki burunlarımız kesildi de/ Muhammed’in kaybıyla, kökünden söküldü”

Burada “burunlarının kesilmesi” ifadesi, çektikleri acının dayanılmazlığını anlatır. Burun aynı zamanda izzet ve gururu temsil ettiği için, bu ifade “izzetimizi kaybettik” anlamını da çağrıştırıyor.

“Emin ve seçilmiş olanın (kaybındandır bu acı). Ki O, hayra davet ederdi/ Tıpkı karanlığın terk ettiği dolunay ışığı gibi”

Bu davette hiçbir yanlışlık ve eğrilik bulunmaz. Tıpkı, ayın on dördünde ay ışığını gölgeleyen herhangi bir karanlık olmaması gibi.

“Allah’tan gelen söz, bizlere veda etti/ Bize kalan tek (söz) bıraktığın [Kuran] oldu/ Şerefli sayfaların miras aldığı”

Son ilahi vahiy olan Kur’an-ı Kerim, Efendimiz’in nübüvvet görevinin bitişiyle tamama ermiş olur. Artık kulaklar indirilenlerden başkasını duymayacaktır. 

“Yokluk (sana) uğramasın. Her kavmin şereflisi/ Yakalanır ölüme, hiç istemese bile/ Senin (vefatının) ardından sanki bir kıvılcım yayıldı/ Ve tutuşturdu yeryüzünü, ahalisiyle birlikte”

“Yok olmayasın”, “helâk olmayasın” sözü, Arap geleneğinde vefat eden kişinin arkasından söylenegelir. Arkasında güzellikler bırakmış, toplumuna hayırlı her kişi ölüm gerçeğiyle bir gün yüz yüze gelecektir. Bu yüz yüze gelişte Peygamber, Refik-i Âlâ’yı tercih eder ve dünya hayatından göç eder. Geride ise onu sevenler için yeri doldurulamaz bir hasret bırakır.

Çeviri Notları:

  • اِنسِجامُ:  Kelimenin “ahenk, düzen, uyum” gibi anlamları bulunur, gözyaşı ile kullanıldığında ise “süzülmek, akmak” gibi anlamlara gelir.
  • نَمُوجُ: Kelimesi “denizin dalgalanması, heyecanlanmak” gibi anlamlara gelir. Burada ise “اضطرب” anlamında kullanılmış. Bu kelime ise “(bir topluluk) karışıklık yaşadı, işleri bozuldu; (bir şey) düzensizleşti, tedirgin oldu, telaşlandı, çalkalandı” gibi anlamlara gelir.
  • جَدْع: Bu kelime burun ve benzeri organların kesilmesini ifade eder.
  • اِصْطِلاَم: Bir şeyin kökünden kesilmesi anlamına gelir.
  • هَدْي: Bu kelime “yol gösterme, rehberlik” gibi anlamlara geldiği gibi “yön, rota” ve “(tutulan) tavır, hal” anlamlarında da kullanılabilir.
  • مَا سَجَعَ الحَمَامُ: “Güvercin öttüğü müddetçe” anlamına gelen cümle, “dünya var oldukça” manasında kullanılır.
  • مُقَام: Kelimenin asıl anlamı “mesken, ikametgah”dır, çeviride “cennet” olarak çevirdik.
  • رَفِيقَ أَبِيكَ إِبْرَاهِيمَ فِيهَا : Dizenin mansub başlaması biraz kafa karıştırıcı bir durum olabilir. Burada “رَفيقَ” kelimesinden önce “oldun” anlamı veren hafz edilmiş bir fiilin, yani “أَصْبَحْتَ ” fiilinin olabileceğini düşünüyoruz.
  • نَدَام : Yararlandığımız şerhlerde bu kelimeye farklı iki anlam verilmiştir. İlkine göre bu kelime نَدَم kelimesiyle aynı anlamdadır ve “pişmanlık” anlamına gelir. Diğer şerhe göre ise bu kelime “sohbet, toplantı, bir araya gelme” anlamında olan “نِدام” kelimesiyle aynı anlamı taşır.
  • فَلاَ تَبْعَدْ: Bu ifade genelde ağıtlarda kullanılır. بَعِدَ ve بَعُدَ kelimeleri “helak oldu, yok oldu, gurbete gitti, göç etti” gibi anlamlara gelir. 
  • ضِرَامُ: Bu kelime “tutuşma, alev alma” anlamına geldiği gibi; “ateşin tutuşturulduğu yakacak, odun” anlamına gelen “ضِرَامة” kelimesinin de çoğuludur. 

Yeni Kelimeleri Yoklayalım

Kaynaklar

Çeviride Râci el-Esmer ile Muhammed Şefîk’in Ebu Bekir es-Sıddîk’in Divanı’na yazdıkları şerhlerden yararlandık.

[1] https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-bekir

[2] Raci el-Esmer’in şerhiyle yayınlanan Ebu Bekir es-Sıddik Divanı’ndan bu bilgilere ulaşılabilir.

[3] Hadise Rûdâni’nin “Cem’ul Fevaid” adlı eserinden ulaşılabilir. Alıntıladığımız hadisin çevirisi Hüseyin Yıldız’a aittir.

Yorumunuzu Buraya Bırakabilirsiniz:

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz

Kategoriler

Abone Olun

Yeni yazılarımızı herkesten önce okumak ve etkinliklerimizden haberdar olmak için mail bültenimize abone olabilirsiniz.

Son Yazılar

Bir Eleştirmen Gözüyle Toplum: Zeki Mübarek’in Üç Eleştirel Metni ve Türkçe Çevirileri

Mısırlı düşünür, edebiyatçı, şair ve eleştirmen Zekî Mübârek (زكي مبارك) Mısır’ın İngiliz sömürgesi altında olduğu yıllarda yaşamış, işgal esnasında halkı işgalcilere...

Bir Mabede Ağıt: Hafız İbrahim’in Ayasofya Şiiri ve Türkçe çevirisi

Dünya kültür mirasları arasına adını altın harflerle yazdıran Ayasofya'yı, yaklaşık 1500 yıl ayakta kalarak iki farklı dini ve kültürel dokuya ev...

İstilanın Ömrü: Mahmud Derviş’in “Gelişigüzel Kelimeler Arasından Geçip Gidenler” Şiiri ve Türkçe Çevirisi

Filistin'in ulusal şairi kabul edilen Mahmûd Dervîş (مَحْمُود دَرْوِيش), şiirleriyle Filistin’in özünü anlamaya ve yansıtmaya çalışır. Sizler için çevirdiğimiz "Gelişigüzel Kelimeler...