İmam Şafii’nin “Katılaşınca Kalbim ve Daralınca Yollarım” adlı şiiri, münacaat türünün en güzel örneklerinden biridir. Hadis ve fıkıh ilimlerindeki yetkinliğiyle tanıdığımız İmam Şafii, şiirlerini de etkileyici bir üslupla kaleme almıştır. Bu şiire ilgili divandan ulaşabilirsiniz.
Ayrıca şiirin, Al Farabi adlı müzik grubu tarafından bestelenmiş hali de bulunmaktadır.
Önce Şiir
وَلَمَّا قَسَا قَلْبِي وَضَاقَتْ مَذَاهِبِي
Katılaşınca Kalbim ve Daralınca Yollarım
وَلَمَّا قَسَا قَلْبِي وَضَاقَتْ مَذَاهِبِي
جَعَلْتُ الرَجَا مِنّي لِعَفْوِكَ سُلَّمَا
Katılaşınca kalbim ve daralınca yollarım;
Yalvarışımı affına merdiven kılarım
تَعَاظَمَنِي ذَنْبِي فَلَمَّا قَرَنْتُهُ
بِعَفْوِكَ رَبِّي كَانَ عَفْوُكَ أعْظَمَا
Büyüklendi bana günahım, ama affınla karşılaştırınca
Ey Rabbim; daha büyük geldi affın
فَلِلَّهِ دَرُّ العَارِفِ النَدْبِ إِنَّهُ
تَسِحّ لِفَرْطِ الوَجْدِ أَجْفَانُهُ دَمَا
Arif ve ihtiyatlı olanın akıttığı (yaşlar) yalnız Allah’adır
Muhabbeti taşar da kan döker göz kapakları
يُقِيمُ إِذَا مَا اللَيْلُ مَدَّ ظَلامَهُ
عَلى نَفْسِهِ مِنْ شِدَّةِ الخَوْفِ مَأْتَمَا
Gece karanlığını yayınca, korkusundan
(Arif) yas tutar nefsine
فَصِيحاً إِذَا مَا كَانَ فِي ذِكْرِ رَبِّهِ
وَفي مَا سِوَاهُ فِي الوَرَى كَانَ أَعْجَمَا
Rabbini zikrettiğinde güzeldir ifadeleri
Başka şeyler konuşurken insanlarla, dönmez dili
وَيَذْكُرُ أَيَّاماً مَضَتْ مِن شَبَابِهِ
وَمَا كَانَ فِيهَا بِالجَهَالَةِ أَجْرَمَا
Ve gençliğinden geçip giden günleri anar
Cahillikle işlediği suçların da olduğu (anıları)
فَصَارَ قَرِينَ الهَمِّ طُولَ نَهاَرِهِ
يخْدم مولاه إِذا اللَيْلُ أَظلَما
Gündüzünde kaygılarla dost olur
Hizmet eder gece karanlığında efendisine
يَقولُ حَبِيبِي أَنْتَ سُؤْلِي وَبُغْيَتِي
كَفىَ بِكَ لِلراجينَ سُؤْلاً وَمَغْنَماَ
Şöyle der: “Ey sevgili, sensin dileğim ve gayem
Emel ve ödül olarak ümit edenlere yetersin.
أَلَسْتَ الَّذي غَذَّيتَني وَهَدَيْتَنِي
وَلا زِلتَ مَنّاناً عَلَيَّ وَمُنْعِما
Beni doyuran ve bana yol gösteren sen değil miydin?
Hala da bana karşı nimetini bolca verir, lütufta bulunursun
عَسَى مَنْ لَهُ الإِِحْساَنُ يَغْفِرُ زَلَّتِي
وَيَسْتُرُ أَوْزَارِي وَمَا قَدْ تَقَدَّمَا
İhsan sahibinden umarım küçük kusurlarımı bağışlamasını
Büyük günahlarımı ve işlediğim suçları da örtmesini”
Şiir Notları
1) İmam Şafii Kimdir?
Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-Şâfiî, 767 yılında Gazze’de dünyaya gelmiştir. Dedelerinin nisbeleri olan Kureşî, Muttalibî ve Şâfiî nisbeleriyle anılan alim, hayatının ilk yıllarını zor koşullar altında geçirmiştir. İki yaşındayken babası vefat etmiş ve annesi onu Mekke’ye götürmüştür. Başlarda oldukça mütevazi şartlarda eğitim gören İmam Şafiî, on üç yaşında Mescid-i Haram’da Kur’an-ı Kerim okutmaya başlamıştır. Mekke’deki eğitiminin ardından Beni Hüzeyl kabilesine katılması, Şafii’nin edebiyata ve tarihe ilgi duymasını sağlamıştır. Hayatının sonraki yıllarında da ilim tahsiliyle meşgul olan Şafiî, birçok hocadan ders almıştır. Malik bin Enes’in de en iyi öğrencilerinden biri olmuştur ve vefatına kadar onun meclisinde bulunmuştur.
Yemen valisinin daveti üzerine Yemen’de göreve başlayan İmam Şafii’nin, burada beş yıla yakın bir süre kaldığı rivayet edilmiştir. Ancak siyasi husumetlerin yaşandığı bu dönemde Halife Harun Reşid’e karşı ayaklanma tertip etmekle suçlanmış ve Rakka’ya götürülmüştür. Rivayetlere göre, Rakka’da veya Bağdat’da göz hapsinde tutulmuştur. Daha sonra Harun Reşid, üzerindeki suçlamayı kaldırarak onu ödüllendirmiştir. Mekke’ye dönen Şafii, ders vermeye ve ilmi münazaralara katılmaya devam etmiştir. Bağdat’a gidip geldiği ve sonrasında Mısır’a geçtiği aktarılmıştır. Şafii ömrünün geri kalan kısmını Mısır’da geçirmiş ve burada eserlerini yazmaya yoğunlaşmıştır. 19 Ocak 820 tarihinde vefat eden Şafii’nin mezarı, Benî Abdülhakem Mezarlığı’ndadır.
Güleryüzlülüğü, ibadetinde titizlik göstermesi ve sünneti esas alması; İmam Şafii’nin karakteristik özelliklerindendir. Ayrıca İmam Şafii’nin Arap kabilelerinde uzun süre kalışı, kendisine Arap diline dair çok zengin bir kazanım sağlamıştır. [1]
Çeviri Notları
- Şiire dair farklı rivayetler vardır. Örneğin Tabakât eş-Şâfiiyyet’ul-Kubrâ adlı eserde ilk beyitin ikinci şatrı: “جعلت رجائي نَحْو عفوك سلما” şeklinde olup şiir 3 beyit halinde rivayet edilmiştir. Farklı rivayetlerde “فلولاك لم يقدر بابليس عابد … فكيف وقد أغوى صفيّك آدما” dizesi gibi bazı dizeler de şiire eklenir.
- دَرُّ “yaş akıtmak” şeklinde çevirdiğimiz kelime “kaynamak, bol akmak” anlamlarına gelir.
- فَصِيح kelimesi “dili akıcı ve güzel konuşmak” anlamına gelirken أعجم kelimesi “Arapça’yı düzgün konuşamamak, dilsizlik” anlamındadır.
Yeni Kelimeleri Yoklayalım
Kaynaklar
[1] DIA, “Şâfiî“
Şiirin farklı bir rivayeti, Prof. Dr. Kenan Demirayak’ın Manzum Münâcât Antolojisi adlı eserinde çevrilmiştir.