Mahmud Derviş’in “Celile’de Serçeler Ölüyor” adlı şiiri ve Türkçe çevirisi

Mahmud Derviş’in 1969 yılında yayınladığı “Celile’de Serçeler Ölüyor” ismindeki şiir kitabının aynı adlı şiiridir. Şiirde dikkatimizi çeken hususlara yazının devamında değineceğiz.

Önce şiir:

العصافير تموت في الجليل

Celile’de Serçeler Ölüyor

Çeviri Notları

• ورَمَتْ في آلَةِ التَّصْوِيرِ: şair bu dizede “fotoğraf çekmek” anlamına gelen صَوَّرَ veya الْتَقَطَ gibi fiiller yerine “atmak” anlamına gelen ”رَمَى“ fiilini kullanır. رمى fiili, fotoğrafın gelişi güzel veya hızlıca çekildiğine işaret ediyor olabilir.
• فِي جَبْهَتِكِ الأُولى: hemen yanı başında diye çevirdiğimiz dize, tam olarak “ilk cephende” anlamına gelir.
• بَرَاوِيزَ نُجُوم: “yıldızların çerçeveleri” olarak çevirdiğimiz bu terkibin, “gezegenlerin çerçeveleri” anlamına gelmesi de mümkün.
•  أَرْتَشِفُ: “çekiyorum” diye çevirdiğimiz bu fiil aynı zamanda “soğurmak, yudumlamak” gibi anlamlara da geliyor.
•  أنا شَاهِدَةُ القَبْرَ: şair burada kendisi için eril olan “شَاهِد” kelimesi yerine “شَاهِدَة” kelimesini kullanır.

Şiir Notları

Celile Neresi?
Celile bölgesi tarihsel olarak Kermil Dağı (الكرمل)  ile Cilbû’ dağlarının (جبال جلبوع) kuzeyini ifade eder. Aşağıdaki haritada bu bölgeler “Carmel Range” ve “Gilboa Range” ifadeleri ile belirtiliyor. Celile’nin doğuda Taberiye Gölü’ne (sea of Galilee) batıda ise Akdeniz’e kıyısı bulunur. Bölge, kuzeyde Lübnan ile sınır komşusudur.

Şairimiz de Celile’de, Akka’nın doğusundaki bir köyde dünyaya gelmiş; İsrail’in saldırıları sonucu yedi yaşındayken ailesiyle birlikte Lübnan’a bir süreliğine sığınmıştır. Geri döndüklerinde ise köylerinin çoktan yıkıldığını görmüşlerdir.¹ Celile’de yıllar boyu süren işgali dile getiren bu etkileyici dizeler üzerine gelin birlikte düşünelim.

Şair Bize Ne Anlatıyor?
“Biraz sonra buluşuruz /Bir yıl sonra/ İki yıl sonra/ Ve bir nesil…”
Şair kime sesleniyor? Belki Celile’ye belki de biz okuyucularına…

Daha sonra Celile’nin tarlalarını fotoğraflayan bir kadınla karşılaşıyoruz. Bu kadın bir muhabir olabilir. Tüm gördüklerini, şairin deyimiyle “fotoğraf makinesine attıktan sonra” sahile gider ve burada gördüklerine başka bir anlam aramaya koyulur. 

Şairimiz ise gerçekliğe başka bir anlam aramaz. Onun gerçekliği ölümdür. İşte bu sırrı- sınırdan karşıya geçebilenlerin buruk rahatlığının sırrını- bu kadın bilmez. Ölümdür o sır.

Şair de aynı kıyıya gelir ancak onun tercihi yere kum gibi serilmek olur. Belki de, böylece kendini vatanıyla bütünleşmiş hisseder. Tüm bu ölümlere ve yıkımlara şahit olan vatanıyla. Ve şahit olunanla, yani ölümle de artık yoldaş gibidir.

Ve Rita’ya seslenir. Kendisi vatanıyla bütün ve ölümle dostken, Rita neden kaçıyordur?

“Neden kaçıyorsun?/ Ve neden kaçıyorsun/ Buğdayı, toprağın kirpiklerine çevirenden/ volkanı, yasemine başka bir yüz kılandan/ Neden kaçıyorsun?”

Atılan bombalarla ve yakılan tarlalarla artık buğday başakları eğilmiş, adeta toprağın kirpikleri haline gelmiştir. Yasemin ise artık baharın ve güzelliklerin değil, patlamaların ve enkazın bir başka yüzüdür.

Ve Rita’nın sessizliği uzayıp yayılır. Hiç bitmeyen bir sessizlik… Bu sessizlik tıpkı bir balta gibi keskindir, belki de sessiz sedasız bir iştiraktir şaire. Tıpkı yıldız çerçevelerin ya da doğum sancısının meskeni gibi… 

Şair, bıçakların keskin yüzünü bir sevgili gibi kabul ettiği bu gerçekliğe çağırıyor Rita’yı. Gökten düşen serçe sürülerinin artık yaşamayan soğuk kanatlarını, düştükleri yerden kurtarıyor. Serçeler burada belki masumiyetin sembolüdür, belki de dünyadan ayrılan minik hayatların.

“Rita/ Büyüyen kabrin şahidiyim ben/ Rita/ Kelepçelerin kazdığı kişiyim/ cildine/ vatanın şeklini…”

Çoğu Filistinli genç gibi Derviş de defalarca kez tutuklanmış, kelepçelenmiştir. Ancak şair tüm bu zincirlerin tersine işlediğini, sadece vatan sevgisini ve vatanında kalma arzusunu güçlendirdiğini ifade eder.

Yeni Kelimeleri Yoklayalım

Kaynaklar

Celile haritası:https://ar.maps-jerusalem.com/الجليل-خريطة

1 https://islamansiklopedisi.org.tr/mahmud-dervis

Peki en çok hangi dizeyi beğendin?