Kalbe Gömülmüş Bir Sevda Yangını: İbnu’l-Ahnef’in Şiiri ve Türkçe Çevirisi

Abbasi Döneminin en meşhur şairlerinden biri olan ve sahip olduğu bu ünü yazdığı iffetli gazellerle kazanan İbnu’l-Ahnef’in (ابْن الْأَحْنَف) şiiriyle karşınızdayız. İslam öncesinden itibaren varlığını Arap yarımadasında sürdüren, Emevî Dönemiyle birlikte gelişen, Abbâsî Döneminde ise etkisini devam ettiren şiirdeki iffetli aşk türü İbnu’l-Ahnef’in şiirlerinin neredeyse tamamını oluşturmaktadır. [1] Şair zaman zaman şiirlerinde maddi aşka yer verse de çağdaşları Ebû Nuvâs ve Beşşâr b. Burd’den farklı olarak iffetli gazel türünde şiirlerini kaleme almış ve sevgilisinin adını gizli tutmasıyla ünlenmiştir. Sevgilisini şiirlerinde bazen “Fevz” bazense “Zelûm” olarak adlandırmıştır, bu nedenle de kimse şairin sevdiği kişinin kim olduğu hakkında bir bilgisi olmazdı. Hatta aşkını sevdiğinden bile sakladığı söylenir. Ancak şairin bunu yapmasının temel sebebi sevdiğini başkalarının sözlerinden korumak istemesiydi, tıpkı şiirimizde geçtiği gibi. Tüm şiirlerinde sevgilisi için bu kapalı dili kullanan şairi daha yakından tanımak için de bu şiiri seçtik.

İbnu’l-Ahnef, Abbâsî Halifesi Hârûnürreşîd’in himayesine girmiş ve geçmişten beri süregelen methiye ya da hiciv şairi sıfatıyla değil bilakis halifenin müsait vakitlerinde ona yarenlik etmek amacıyla halifenin yanında bulunmuştur. Bu sayede siyasi dalgalanmalara karışmadan sanatını icra etmiş ve şiire kazandırdığı yeni üsluplarla sonraki nesillere ilham kaynağı olmayı başarabilmiştir. [2]

Şair şiirde gençlik baharında tutuşan aşkının kaç mevsimi yangınlara kurban ettiğini ama bu yangınların daima üzerine sevgi suları serptiğini bazen hiddetli bazen de nahif bir şekilde bizlere aktarıyor. Kavuşmaları mümkün olmayan bir sevda öyküsünde kimi zaman kanayan yaranın sevgiyle kapandığı kimi zaman da yaraya tuz basıldığını görüyoruz. Vuslatı olmayan bir aşkın peşinde koşan, bu aşkı iyisiyle kötüsüyle baş üstü taşıyan şairin kelimelerine çeviriyoruz artık yüzümüzü.

Önce Şiir

كِتْمَانٌ وَهَجْرٌ

Gizli Tutmak ve Terk Etmek

كَتَمْتُ الْهَوَى وَهَجَرْتُ الْحَبِيبَا

وَأَضْمَرْتُ فِي الْقَلْبِ شَوْقًا عَجِيبَا

Gizli tuttum sevdayı ve terk ettim sevgiliyi

Sakladım gönlümde dağ gibi bir hasreti

وَلَمْ يَكُ هَجْرِيهِ عَنْ بِغْضَةٍ

وَلَكِنْ خَشِيتُ عَلَيْهِ الْعُيُوبَا

Nefretten değildi ayrılışım, bilakis

Sevdiğimin kınanmasından korktuğum içindi

سَأَرْعَى وَأَكْتُمُ أَسْرَارَهُ

وَأَحْفَظُ مَا عِشْتُ مِنْهُ الْمَغِيبَا

Koruyup saklayacağım sırlarını; yaşadığım müddetçe

Laf söyletmeyeceğim gıyabında kimseye

فَكَمْ بَاسِطِينَ إِلَى وَصْلِنَا

أَكُفَّهُمُ لَمْ يَنَالُوا نَصِيبَا

Nice kadınlar vuslat dilediyse de benimle

Ulaşamadı avuçları bir nasibe

فَيَا مَنْ رَضِيْتُ بِمَا قَدْ لَقِيـ

ـتُ مِنْ حُبِّهِ مُخْطِئًا أَوْ مُصِيبَا

Ey sevdiğimden başıma gelenlere

Günahıyla sevabıyla razı olduğum

وَيَا مَنْ دَعَانِي إِلَيْهِ الْهَوَى

فَلَبَّيْتُ لَمَّا دَعَانِي مُجِيبَا

Ey aşkın beni kendisine çağırdığı

Çağrıldığımda icabet ettim

وَيَا مَنْ تَعَلَّقْتُهُ نَاشِئًا

فَشِبْتُ وَمَا آنَ لِي أَنْ أَشِيبَا

Ey daha körpecikken bağlandığım

Ağardı yaşlanmadan saçlarım

لَعَمْرِي لَقَدْ كَذَبَ الزَّاعِمُو

نَ أَنَّ الْقُلُوبَ تُجَازِي الْقُلُوبَا

Hayatıma yemin olsun ki yalan söyledi

Kalbin kalbe karşılık verdiğini iddia edenler

وَلَوْ كَانَ حَقًّا كَمَا يَزْعُمُونَ

لَمَا كَانَ يَجْفُو حَبِيبٌ حَبِيبَا

Eğer iddia ettikleri gibi olsaydı sahiden

Yüz çevirmezdi sevgili sevgiliden

وَكَيْفَ يَكُونُ كَمَا أَشْتَهِي

حَبِيبٌ يَرَى حَسَنَاتِي ذُنُوبَا

İyiliklerimi günah olarak gören sevgili

Nasıl arzuladığım gibi bir sevgili olur ki?

وَلَمْ أَرَ مِثْلَكِ فِي الْعَالَمِيـ

ـنَ نِصْفًا كَثِيبًا وَنِصْفًا قَضِيبَا

Görmedim dünyada senin gibisini

Kalçaları karpuz boyu da selvi gibi

وَأَنَّكِ لَوْ تَطَئِينَ التُّرَابَ

لَزِدْتِ التُّرَابَ عَلَى الطِّيبِ طِيبَا

Ayak basarsan eğer toprağa

Artar toprağın kokusu rayihalarla

Şiir Notları

1) el-’Abbâs b. el-Ahnef kimdir?

Ebü’l-Fazl el-Abbâs b. el-Ahnef (أَبُو الْفَضْل الْعَبَّاس بْن الْأَحْنَف), kimi kaynaklarda Bağdat’ta kimi kaynaklarda ise Hicaz’ın Yemâme bölgesinde h.133/m.750 civarında doğmuştur. Soyu konusunda ihtilaflı görüşler olan şairin genel kanı itibariyle el-Esved b. ‘Adiyy el-Hanefî el-Yemâmî soyuna mensup olduğu düşünülmektedir. [3]

Eğitim hayatı ile ilgili bir bilgi bulunmayan şairin çok genç yaşlarda şiir yazmaya başladığı, ünlü şair Beşşâr b. Bürd’ün İbnu’l-Ahnef’in sanat hayatının ilk yıllarından söz ederken ondan fetâ (delikanlı) ve ġulâm (oğlan) şeklinde atıflarda bulunması dolayısıyla anlaşılmaktadır. [4] Halife Hârûnürreşîd’in önemli şairlerinden olan İbnu’l-Ahnef, Horasan ve Ermenistan seferlerinde halifenin yanında bulunmuş, ancak sıla özlemine yenik düşerek  halifeden izin alarak Bağdat’a geri dönmüştür. Bermekî ailesinin de önde gelen devlet adamlarıyla, özellikle Yahyâ b. Hâlid ve oğlu Ca‘fer ile de yakın ilişkileri olan şairin halifenin ve üst düzeydeki devlet adamlarının beğenisini kazandığı, kendisine bol bağışlar verildiği, devlet bürokrasisinde iyi bir saygınlığa sahip olduğu görülmektedir. Bir söylentiye göre şairin h.192/m.808 yılında Bağdat’ta vefat ettiği, diğer bir söylentiye göre ise Hârûnürreşîd’den (ö. 193/809) sonra, hac sırasında öldüğü ve Basra’da defnedildiği bilinmektedir. Ömer Ferruh ise şairin h.198/m.814 yılında vefat ettiğini dile getirmektedir. [5]

Birkaç mersiye ve hiciv dışında İbnu’l-Ahnef’in şiirlerinin tamamı gazel türündedir. Ömer b. Ebî Rebî‘a, Cemîl b. Ma‘mer, el-Ahvas ve el-‘Arcî gibi Hicaz şairlerinden etkilenen İbnu’l-Ahnef’in şiirlerinde idealize edilmiş kadın tasviriyle platonik aşkı görüyoruz. Şiirlerinde Nercis, Nesrin, Hind, Suâd gibi platonik aşk şiirlerinde kullanılmış birçok sevgili adı geçmektedir. Şiirlerinin büyük çoğunluğu “Fevz” olarak adlandırdığı sevgiliye ithafendir. İffetli aşk türünde yazdığına ek olarak şairin maddî aşkın söz konusu edildiği şiirleri de vardır. Ancak bu şiirleri, Ebû Nüvâs’ın kaleme aldığı şiirlerinin yanında son derece usturuplu kalır. [6]  Edebiyat tarihçileri, el‘Abbâs’dan bahsederken, şairin şiirlerinin duruluğuna dikkat çekmiş ve bu şiirlerin bağlı bulunduğu ekolü açıklayabilmek için ‘Uzrî gazel geleneğini hatırlatmaya başvurmuşlardır. İbnu’l-Ahnef’in, seleflerinden aldığı “iffetli aşk” temasını büyük bir ustalıkla devam ettirmesi, Arap şiirindeki önemli mertebelerden birisi olarak değerlendirilir. Elbette ki bu tür el-‘Abbâs’ın öncülüğünde oluşmuş değildir. Ancak onun ilham verici beyitleri, ilerleyen zamanlarda, özellikle de Endülüs edebiyatına yön veren en önemli kaynak olmuştur. Hatta Batı edebiyatlarında “Amour Courtois” olarak adlandırılan gelenek İbnu’l-Ahnef’in yarattığı kültürel mirasla ilişkilendirilmektedir. [7]

İbnu’l-Ahnef’in şiirleri vefatından sonra kâtip ve şair Zünbûr b. Ferec tarafından toplanmış ve bir araya getirilmiştir. Daha sonra ise Ebû Bekir es-Sûlî şairin yazıya dökmüş ve şiirlerinden seçmeler yayınlamıştır. Sûlî’nin İbnü’l-Ahnef’in şiirlerinden yaptığı seçmenin iki nüshası kaybolmuş, üçüncü nüsha ise 1298’de (1881) İbn Matrûh’un divanı ile birlikte İstanbul’da neşredilmiştir. [8]

Çeviri Notları

  • وَأَحْفَظُ مَا عِشْتُ مِنْهُ الْمَغِيبَا: Bu dize anlam ve Arapça’daki kullanımı itibariyle dize bizlere “أحفظ له غيابه” yani birinin yokluğunda, o kişiyi korumak, arkasından kötü söz ettirmemek gibi anlamları ifade etmektedir. Biz de bu doğrultuda “Laf söyletmeyeceğim gıyabında kimseye” şeklinde çevirmeyi uygun gördük.
  • نِصْفًا كَثِيبًا وَنِصْفًا قَضِيبَا: Dizenin Türkçeye kırık tercümesi “yarısı kumul, yarısı dal” şeklindedir. Ancak bu dize Arapça’da bir deyimdir ve deyim de kadının endamını ve alımlı olmasını anlatır. Deyimin tam çevirisi ise “kalçaları karpuz boyu da selvi gibi” şeklindedir.

Yeni Kelimeleri Yoklayalım

Kaynaklar

Şiir için:

İbnü’l-Ahnef. A. (1954). Dîvânu’l-ʿAbbâs b. el-Ahnef, thk. ʿÂtika el-Hazreci. Kahire: Matbʿaatu Dâri’l-Kutubi’l-Masriyye, 9-10. 

[1], [2], [3], [4] Ayyıldız, E. (2019). el-’Abbâs b. el-Ahnef: İdealize Edilmiş Aşk Temalı Gazellerin Abbâsî Dönemindeki Özgün Bir Temsilcisi. BİLTEK Uluslararası Bilim, Teknoloji ve Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler Sempozyumu, Ankara, 209-211.

[5], [6], [7], [8] Tülücü, S. (1999). İbnü’l-Ahnef. TDV İslam Ansiklopedisi, 20, 481-482.

Kapak Görseli:

Léon Bonvin / Birds Resting on Bushes (1864)

Yorumunuzu Buraya Bırakabilirsiniz:

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz

Kategoriler

Abone Olun

Yeni yazılarımızı herkesten önce okumak ve etkinliklerimizden haberdar olmak için mail bültenimize abone olabilirsiniz.

Son Yazılar

Bir Eleştirmen Gözüyle Toplum: Zeki Mübarek’in Üç Eleştirel Metni ve Türkçe Çevirileri

Mısırlı düşünür, edebiyatçı, şair ve eleştirmen Zekî Mübârek (زكي مبارك) Mısır’ın İngiliz sömürgesi altında olduğu yıllarda yaşamış, işgal esnasında halkı işgalcilere...

Bir Mabede Ağıt: Hafız İbrahim’in Ayasofya Şiiri ve Türkçe çevirisi

Dünya kültür mirasları arasına adını altın harflerle yazdıran Ayasofya'yı, yaklaşık 1500 yıl ayakta kalarak iki farklı dini ve kültürel dokuya ev...

İstilanın Ömrü: Mahmud Derviş’in “Gelişigüzel Kelimeler Arasından Geçip Gidenler” Şiiri ve Türkçe Çevirisi

Filistin'in ulusal şairi kabul edilen Mahmûd Dervîş (مَحْمُود دَرْوِيش), şiirleriyle Filistin’in özünü anlamaya ve yansıtmaya çalışır. Sizler için çevirdiğimiz "Gelişigüzel Kelimeler...