Vatanlarından ayrı kalmanın üzüntüsünü, sevdiklerine karşı duydukları dâimi özlemi şiir yoluyla ifade eden diğer Mehcer şairleri gibi Fevzî el-Ma‘lûf (فَوْزِي الْمَعْلُوف) da vatan hasretini çok ince duygularla şiirlerine nakşetmiştir. Şair, sadece vatanına hitap etmekle kalmamış, bazı şiirlerinde ölüm temasını da vurgulamıştır. Ölümü, bir dizesinde şöyle tarif etmiştir: “Yağını bitiren kandil nasıl sönerse, insanın ömrü de öyle söner.” [1]
Yazımızda ele aldığımız “نِهَايَةُ الْعَالَمِ” adlı şiiri de Fevzî el-Ma‘lûf’un ölüm temalı şiirlerinden biridir. Şiirin, dünyanın sonunun geleceğine dair uyarılarda bulunan İngiliz astronom Porta’nın kehanetleriyle ilgili gazetelerde 17 Aralık 1919’da yer alan haberlerlerden sonra yazılması dikkat çekicidir. [2] Şairin hayata acıyarak baktığını, ölümden korkmadığını anlatan bu kasideyi gelin birlikte okuyalım.
Önce Şiir
نِهَايَةُ الْعَالَمِ
Dünyanın Nihayeti
وَالْآنَ يَا مَوْتُ إِلَيَّ اقْتَرِبْ
يَا مَرْحَبًا بِالْمُوثِقِ الْمُعْتِقِ
Şimdi sen ey ölüm, yaklaş bana
Merhaba azat eden pranga
مُعْتِقِ نَفْسِي مِنْ قُيُودِ الْأَسَى
مُوثِقِ جِسْمِي فِي الْمَدَى الضَّيِّقِ
Acıların zincirinden ruhumu hür bırakan
Daracık boşluğa bedenimi bağlayan
هَاكَ شَبَابًا نَاضِرًا فَاحْتَسِبْ
وَهَاكَ قَلْبًا نَابِضًا فَاخْنُقِ
İşte karşında taze gençlik, al senin olsun
Nabzı atan bir kalp, kes nefesini
لَمْ يَبْقَ لِي فِي الْأَرْضِ مِنْ بُغْيَةٍ
مَا الْأَرْضُ إِلَّا جَنَّةُ الْأَحْمَقِ
Yeryüzünde bir emelim kalmadı
Zaten dünya sadece aptalların cennetidir
***
اَلنَّاسُ؟ مَا فِيهِمْ سِوَى غَادِرٍ
مُرَاوِغٍ أَوْ مُفْسِدٍ مُقْلِقِ
İnsanlar mı? Hepsi vefasız, hilekâr
Yahut huzur kaçıran bozguncu
اَلْمَاْلُ؟ لَيْسَ الْمَالُ عِنْدِي سِوَى
جَرَادَةِ الْعَيَّارِ وَالزِّئْبَقِ
Zenginlik mi? Benim gözümde sadece,
Ayyâr’ın çekirgesi, bir zehir.
اَلشِّعْرُ؟ بَحْرٌ كَامِلٌ وَافِرٌ
وَلَيْسَ يُرْوِي غُلَّةَ الْمُسْتَقِي
Şiir mi? Kâmil ve vâfir bir deniz
Yine de susamış kimsenin susuzluğunu gidermez
السَّيْفُ؟ وَالْفَرْدُ بِطَيَّارَةٍ
أَقْوَى مِنَ الْفِرْقَةِ وَالْفَيْلَقِ
Kılıç mı? Uçağı olan tek bir kişi,
Ordudan ve topluluktan daha güçlüdür.
اَلْعِلْمُ؟ وَالْكَاسِبُ مِنْ مِعْوَلٍ
خَيْرٌ مِنَ الْكَاسِبِ مِنْ مُهْرَقِ
İlim mi? Kazma ile para kazanan,
Kağıt ile kazanandan daha hayırlıdır.
اَلْحُبُّ؟ قِفْ يَا مَوْتُ وَاشْفِقْ عَلَى
قَلْبِي وَدَعْهُ لَحْظَةً يَخْفُقِ
Aşk mı? Ey ölüm dur şimdi ve acı kalbime
Bırak onu biraz, nabzı atsın
دَعْ مُقْلَتِي تَبْكِي قُبَيْلَ النَّوَى
تَبْكِي عَلَى الْوَرْدِ عَلَى الزَّنْبَقِ
Son menzile ulaşmadan önce bırak gözlerim ağlasın
Güllere, zambaklara ağlasın
تَبْكِي عَلَى رَوْضِ غَرَامٍ ذَوَى
مَا فِيهِ مِنْ زَاهٍ وَمِنْ رَيِّقِ
Ağlasın sararıp solan sevda bahçesine
Orada ne bahar kaldı ne de sevinç
لِي بُغْيَةٌ قَبْلَ الرَّدَى لَيْتَهَا
تَمَّتْ فَلَمْ آسَفْ وَلَمْ أَفْرَق
Tek bir temennim var ölmeden önce
Keşke gerçekleşse, o zaman ne üzülür ne de korkardım
وَتِلْكَ أَنْ أَلْمَحَ مَحْبُوبَتِي
فَنَحْنُ بَعْدَ الْيَوْمِ لَنْ نَلْتَقِي
O da sevdiğimi göz ucuyla bile olsa görebilmek
Çünkü artık asla kavuşamayacağız…
Şiir Notları
1) Fevzî el-Maʿlûf Kimdir?
Lübnanlı şair Fevzî el-Maʿlûf, 1899 yılında Lübnan‘ın Zahle şehrinde dünyaya gelmiştir. Kültürel bir ortamda, şairlerin ve tarihçilerin mensup olduğu bir ailede yetişmiştir. Babası İsâ İskender el-Maʿlûf, edebiyat ve bilim çevrelerinde nam salmış bir bilim adamı ve tarihçidir. [3] Kardeşleri ve dayıları ise modern Arap edebiyatına katkıda bulunmuş şairlerdendir. Üç yaşında okuma-yazma eğitimine başlayan şair, sekiz yaşına geldiğinde işi için Şam’da bulunan babasına mektuplar yazmıştır. İlk öğrenimini Zahle’de tamamlayan şair, eğitimine devam etmek için on dört yaşında Beyrut’a taşınmış, aynı zamanda Lübnan ve Suriye gazetelerinde yazılar yazmıştır. Şiir yazmaya Zahle’deyken 1913 yılında başlamış olsa da, şairlik yeteneği 1914’te kendi el yazısıyla “Mecelletü’l-âdâb” adlı bir okul dergisi çıkarmasıyla fark edilmiştir. On beş yaşında böyle bir dergi çıkarması onun edebiyata olan düşkünlüğünü göstermektedir. [4] Babasının da teşvikleriyle şairliğe yönelen Ma’luf, ülkesinde uzun süre kalamamış, Lübnan’ın İngiliz-Fransız mandasına girmesinden sonra Brezilya’ya göç etmiştir. Orada kendisini büyük ölçüde etkileyen Mehcer şairleriyle tanışmış, onların acılarına ve vatan özlemine ortak olmuştur. Bu yaşadıkları, Fevzî el-Maʿlûf’un melankolisinin de etkisiyle ünlü olmasına sebep olmuş; yazdıklarına bakıldığında, ölüm arzusunun hiç bir zaman peşini bırakmadığı ve sürekli zihnini meşgul ettiği anlaşılmıştır. Alâ Bisâti’r-rîh ve Sukutu Gırnata en önemli eserleri arasındadır. Portekizce ve Fransızca dillerine hakim olmasıyla Arap kültürünün yanı sıra Batılı kültürleri de eserlerinde başarıyla işleyen şairimiz 1930’da Brezilya’da vefat etmiştir. [5]
2) Şair Bize Ne Anlatıyor?
“Âyyar’ın Çekirgesi” Arap mesellerinden biri olup aç kaldığında çekirge yiyen Âyyar adlı bir bedeviye atfedilmektedir. Rivayetlere göre Âyyar çekirgeleri canlı canlı yemekte bazılarını da elinden kaçırmaktadır. Şair zenginliği her an kaçıp gidebilecek çekirgelere benzetmektedir.
Çeviri Notları
- احْتَسَبَ: “al senin olsun” olarak çevirdiğimiz bu kelime “karşılığını ahirette beklemek” anlamına gelmektedir. Sözlüklerde “zimmete geçirmek” şeklinde de geçer.
- العَيَّار: Âyyar insan ismi olmakla birlikte “serseri, nefsinin hevalarına tabi olan kişi, başıboş, aylak” gibi anlamlara da gelir. Kubbealtı Lügatı’ndaki anlamı da bu minvaldedir.
- الزِّئْبَقِ: Cıva anlamına gelen bu kelimeyi şiirde “zehir” şeklinde çevirdik.
- زَاهٍ: Parlak ve ışıltılı renkleri karşılamak için kullanılan bir sıfat. Bu mısrada “bahar” olarak çevirdik.
- راق :رَيِّق “sevindirdi” anlamına geldiğinden kelimeyi “sevinç” olarak çevirdik. “Bir şeyin ilk ve en güzel kısmı, gençliğin baharı” anlamı da var.
Yeni Kelimeleri Yoklayalım
Kaynaklar
Şiir için:
el-Maʿlûf, F. (2013). Dîvânu Fevzî el-Maʿlûf. Kahire: Hindavî, 29.
[1], [2], [4] Abdüşşehîd, S. (1967). Fevzî İsâ İskender el-Maʿlûf (Yüksek Lisans Tezi). Beyrut Amerikan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arap Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Beyrut
[3], [5] Küçük, N. (2018). Fevzî Maʿlûf Hayatı, Eserleri ve Alâ Bisâti’r-rîh (Uçan Halı) Adlı Şiirin Tahlili (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doğu Dilleri ve Edebiyatları (Arap Dili ve Edebiyatı) Anabilim Dalı, İstanbul.
Kapak Görseli:
Frederick Cayley Robinson / Orphan girls entering the refectory of a hospital (1915)