Hz. Ali’den Hikmetli Sözler: Zaman, Dostluk ve İlmin Faziletine Dair İki Şiir ve Çevirisi

İslam tarihinde daha çok ilmi ve siyasi kişiliğiyle öne çıkan Hz. Ali fesahatiyle ve üstün hitabet yeteneğiyle de bilinmekte, kaynaklarda yer alan çok sayıda hikmetli söz kendisine nisbet edilmektedir. [1] Bu yazımızda Hz. Ali’ye nisbet edilen divandan ilmin fazileti, zaman ve dostluğa dair iki şiiri okuyabilir, böylece kendisinin şair yönüyle tanışma imkanı bulabilirsiniz.

https://www.youtube.com/watch?v=CCJprISphFI

Önce Şiir

في الأصدقاء والزمن

Zamana ve Dostluğa Dair

تَغَيَّرَتِ الْمَوَدَّةُ وَالْإِخَاءُ

وَقَلَّ الصِّدْقُ وَانْقَطَعَ الرَّجَاءُ

Dostluk ve kardeşlik kalmadı

Doğruluk azaldı, umut tükendi

وَأَسْلَمَنِي الزَّمَانُ إِلَى صَدِيقٍ

كَثِيرِ الْغَدْرِ لَيْسَ لَهُ رِعَاءُ

Hayat beni öyle bir dosta teslim etti ki

Vefasızlığı bol, himayesi görülmemiş

وَرُبَّ أَخٍ وَفَيْتُ لَهُ بِحَقٍّ

وَلَكِنْ لَا يَدُومُ لَهُ وَفَاءُ

Nice ahbaba hakkıyla vefa gösterdim

Ancak çok geçmedi ki vefaları sona erdi

أَخِلّاءٌ إِذَا اسْتَغْنَيْتُ عَنْهُمْ

وَأَعْدَاءٌ إِذَا نَزَلَ الْبَلَاءُ

Onlara muhtaç olmadığımda dost görünürler

Başıma bir bela geldiğinde ise düşman olurlar

يُدِيمُونَ الْمَوَدَّةَ مَا رَأَوْنِي

وَيَبْقَى الْوُدُّ مَا بَقِيَ اللِّقَاءُ

Beni gördükleri müddetçe sevgileri daimdir

Buluştuğumuz sürece muhabbetleri bakidir

وَإِنْ أُغْنِيتُ عَنْ أَحَدٍ قَلَانِي

وَعَاقَبَنِي بِمَا فِيهِ اِكْتِفَاءُ

Ama birine ihtiyacım kalmazsa darılır bana

Ve beni yeteri kadar cezalandırır

سَيُغْنِينِي الَّذِي أَغْنَاهُ عَنِّي

فَلَا فَقْرٌ يَدُومُ وَلَا ثَرَاءُ

Onu benden müstağnî kılan Allah bana da verir istiğnâ

Zira ne fakirlik bakidir ne zenginlik sürer daima

وَكُلُّ مَوَدَّةٍ لِلّهِ تَصْفُو

وَلَا يَصْفُو مَعَ الْفِسْقِ الْإِخَاءُ

Allah için olan her sevgi temizdir

Günahın bulaştığı kardeşlik ise aklanmaz

وَكُلُّ جِرَاحَةٍ فَلَهَا دَوَاءٌ

وَسُوءُ الْخُلْقِ لَيْسَ لَهُ دَوَاءُ

Her yaranın bir ilacı vardır

Kötü ahlaka ise deva bulunmaz

وَلَيْسَ بِدَائِمٍ أَبَداً نَعِيمٌ

كَذَاكَ الْبُؤْسُ لَيْسَ لَهُ بَقَاءُ

Mutluluk sonsuza dek sürmez

Keza dert de ilelebet kalmaz

في فضل العلم

İlmin Faziletine Dair

النَّاسُ مِنْ جِهَةِ التِّمْثَالِ أَكْفَاءُ

أَبُوهُمُ آدَمُ وَالْأُمُّ حَوَّاءُ

İnsanlar görünüş bakımından denktirler

Babaları Âdem, anneleri Havvâ

وَإِنَّمَا أُمَّهَاتُ النَّاسِ أَوْعِيَةٌ

مُسْتَوْدِعَاتٌ وَلِلْأَحْسَابِ آبَاءُ

Anneler içleri doldurulan kaplar gibidir   

Babalar ise zürriyeti verir

فَإِنْ يَكُنْ لَهُمُ مِنْ أَصْلِهِمْ شَرَفٌ

يُفَاخِرُونَ بِهِ فَالطِّينُ وَالْمَاءُ

Eğer soylarında övünülecek bir şey varsa

Bu ancak çamur ve su olur

مَا الْفَضْلُ إِلَّا لِأَهْلِ الْعِلْمِ إِنَّهُمُ

عَلَى الْهُدَى لِمَنِ اسْتَهْدَى أَدِلَّاءُ

Sadece ilim ehlinindir fazilet

Onlar doğru yolu arzulayanlara hidayet rehberidirler

وَقِيمَةُ الْمَرْءِ مَا قَدْ كَانَ يُحْسِنُهُ

وَالْجَاهِلُونَ لِأَهْلِ الْعِلْمِ أَعْدَاءُ

İnsanın kadri iyi yaptığı şey kıymetincedir

Cahillerse ilim ehline düşmanlık edenlerdir

فَقُمْ بِعِلْمٍ وَلَا تَطْلُبْ بِهِ بَدَلاً

فَالنَّاسُ مَوْتَى وَأَهْلُ الْعِلْمِ أَحْيَاءُ

Sen ilimle uğraş, karşılık talep etme

İnsanlar ölür, alimlerse yaşamaya devam eder

Şiir Notları

Hz. Ali'ye Nisbet Edilen Divan

Hz. Ali divanı hakkında gerek Türk gerekse Arap edebiyatında birçok çalışma yapılmıştır. Türkiye’de yapılan çalışmaların sonuçları bu divanı Hz. Ali’ye nisbet etmektedir. Bununla birlikte Yaşar Kandemir bu divanın ona ait olmadığını zikretmiştir. Arap dünyasına baktığımızda bu şiirlerin İmâm Şafii’ye, Şerif Murtaza’ya ve kardeşi Şerif Radi’ye ait olduğuna dair iddiaların yanında, Hz. Ali’ye ait olduğu söylemlerini de görmekteyiz. [2] Bu konuda kesin bir kanıya varılamadığından, divanın Arapça şerhlerine bakıldığında kesin olarak Hz. Ali'ye ait olduğu düşünülen şiirlere “İmam Ali dedi”, “Aleyhi’s-Selam dedi”, “Emirü’l Müminîn” dedi gibi dipnotlar düşüldüğünü görmekteyiz. Hz. Ali'ye aidiyeti şüpheli olan şiirler içinse “İmam Ali’ye intisap ediliyor.” gibi ifadelere başvurulmuştur. Tartışmalara son verme isteğiyle divan şarihlerinden Müstakîmzade, şiirlerin güçkü belagatini delil göstererek divanın kesin bir şekilde Hz. Ali’ye ait olduğunu savunmuştur.  Zira Hz. Peygamber döneminde şiire verilen önem herkesçe malum bir gerçektir. Bu durumda Hz. Ali’nin şiir yazması, yani divanın kendisine ait olması uzak bir ihtimal değildir. [3]

Çeviri Notları

  • تَغَيَّرَت: İlgili beyitte dostluğun ve kardeşliğin değiştiğinden söz edilmektedir. Eski dostluğun ve kardeşliğin artık mevcut olmadığı anlamını vermek adına bu fiili “kalmadı” şeklinde tercüme ettik.
  • فَقُمْ بِعِلمٍ: “İlim yapmak, ilmi yerine getirmek” gibi sözlük anlamları olan bu ifadeyi “ilimle uğraşmak” olarak çevirdik.

Yeni Kelimeleri Yoklayalım

Kaynaklar

Şiir için:

Ebi Talib, A. (1988).  Dîvan-ı Emîri’l-Mü’mînîn İmam Ali bin Ebi Talib, thk. Abdulaziz el-Kerem. (y.y.), 7-8. 

[1] Kandemir, M. Y. (1989). Ali. TDV İslâm Ansiklopedisi, 2,375-378. 

[2], [3] Şerif, M. A., ve Dayan, S. (2020). Hazreti Ali Divanı Hakkında Yapılan Arapça Çalışmalar. Journal of Research in Turkic Languages, 63-73.

Kapak Görseli:

John Singer Sargent / Courtyard, Tetuan, Morocco (1879-80)

Önceki
Önceki

Mecnun-ı Leyla’nın Çöl Yoldaşı: Kaside-i Munise ve Türkçe Çevirisi [2/4]

Sonraki
Sonraki

Talihsiz Bir Aşk Hikayesi: İbrahim Naci’nin Şiiri Ve Türkçe Çevirisi [2/4]