Çağdaş Arap şairlerinden Mâ’ruf er-Rusâfi ( مَعْرُوف الرُّصَافِي) on dokuzuncu yüzyılda Bağdat’ın “Rusâfe” semtinde doğmuştur. I.Dünya Savaşı’na ve sonrasına tanıklık eden şair, Iraklıların devleti sömürenlere karşı pasif tutumlarını eserlerinde alaycı bir üslupla eleştirmiştir. “Sömürgecilerin Siyasetinde Hürriyet” (الحُرِّيَّة فِي سِيَاسَةِ الْمُسْتَعْمِرِين) başlıklı kasidesinde ise halkına uykuya ve hayallere dalmalarını emretmiş; siyaseti, devrimi ve bağımsızlığı arzulamalayı yasaklamıştır.
Şairin siyaset, cehalet, vatan, millet, devrim gibi temaları işlediği şiire ve Türkçe çevirisine bu yazımızda ulaşabilirsiniz.
Önce Şiir
الحُرِّيَّة فِي سِيَاسَةِ الْمُسْتَعْمِرِين
Sömürgecilerin Siyasetinde Hürriyet
يَا قَوْمُ لَا تَتَكَّلَمُوا
إِنَّ الْكَلاَمَ مُحَرَّمُ
Konuşmayın ey milletim
Çünkü sözler haram kılınmış!
نَامُوا وَلَا تَسْتَيْقِظُوا
مَا فَازَ إِلاَّ النُوَّمُ
Uyuyun, hiç uyanmayın
Sadece uyuyanlar kazanmış!
وتَأَخَّرُوا عَنْ كُلِّ مَا
يَقْضِي بِأَنْ تَتَقَدَّمُوا
İlerlemenizi gerektiren her ne varsa
Ondan geri kalın
ودَعُوا التَّفَهُّمَ جَانِباً
فالْخَيْرُ أَلّا تَفْهَمُوا
Bırakın anlayışı da bir kenara
Zira hayırlı olan anlamamakmış!
وتَثَبَّتُوا فِي جَهْلِكُمْ
فَالشَّرُّ أَنْ تَتَعَلَّمُوا
Cehaletinizden hiç şaşmayın
Bela öğrenmenizdeymiş!
أمَّا السِّيَاسَةَ فَاتْرُكُوا
أَبَداً وَإِلاَّ تَنْدَمُوا
Siyaset mi? Boşverin onu da
Yanaşmayın, pişman olursunuz sonra!
إِنَّ السِّيَاسَةَ سِرُّهَا
لَوْ تَعْلَمُونَ مُطَلْسَمُ
Bir bilseniz ki muhakkak
Gizemlidir sırrı siyasetin
وَإِذَا أفَضْتُمْ فِي الْمُبَاحِ
مِنَ الْحَدِيثِ فَجَمْجِمُوا
Mübah konuşmalara dalarsanız eğer
Sözü eveleyip geveleyin
وَالْعَدْلَ لَا تَتَوَسَّمُوا
وَالظُّلْمَ لَا تَتَجَهَّمُوا
Adaleti sakın ummayın
Zulme ise surat asmayın!
مَنْ شَاءَ مِنْكُمْ أَنْ
يَعِيشَ الْيَوْمَ وَهُوَ مُكَرَّمُ
Kim ki haysiyetli bir şekilde
Yaşamak isterse günlerini
فَليُمْسِ لَا سَمْعٌ وَلَا
بَصَرٌ لَدَيْهِ وَلَا فَمُ
Kulağı, gözü ve dili
Olmayan birine dönüşsün
لَا يَسْتَحِقُّ كَرَامَةً
إِلاَّ الْأَصَمُّ الْأَبْكَمُ
Zira itibara yegane layık olanlar
Duymayanlardır ve konuşamayanlar
وَدَعُوا السَّعَادَةَ إِنَّمَا
هِيَ فِي الْحَيَاةِ تَوّهُّمُ
Mutluluğun da bırakın peşini
Ancak bir vehimdir saadet bu hayatta
فَالْعَيْشُ وَهُوَ مُنَعَّمُ
كَالْعَيْشُ وَهُوَ مُذَمَّمُ
Müreffeh bir hayat ise
Denktir rezil bir hayata
فَارْضَوْا بِحُكْمِ الدَّهْرِ
مَهْمَا كَانَ فِيهِ تَحَكُّمُ
Ne kadar tahakküm barındırsa da
Razı olun feleğin yazgısına
وَإِذَا ظُلِمْتُمْ فَاضْحَكُوا
طَرْباً وَلَا تَتَظَلّمَوا
Zulme uğrarsanız kahkaha atın,
Neşeyle; şikayet etmeyin asla
وَإِذَا أُهِنْتُمْ فَاشْكُرُوا
وَإِذَا لُطِمْتُمْ فَابْسُمُوا
Aşağılanırsanız teşekkür edin, tokat yerseniz
Bir gülümseme belirsin dudaklarınızda
إِنْ قِيلَ هَذَا شَهْدُكُمْ
مُرٌّ، فَقُولُوا: عَلْقَمُ
Balınıza acı derlerse;
“Bu ebucehil karpuzudur” deyin
أَوْ قِيلَ إِنَّ نَهَارَكُمْ
لَيْلٌ، فَقُولُوا: مُظْلِمُ
Gündüzünüze gece denilirse;
“Evet, karanlıktır” deyin
أَوْ قِيلَ إِنَّ ثِمَادَكُمْ
سَيْلٌ، فَقُولُوا: مُفعَمُ
Azıcık suyunuza sel olmuş derlerse;
“Evet, ağzına kadar dolmuş” deyin
أَوْ قِيلَ إِنَّ بِلَادَكُمْ
يَا قَوْم سَوْفَ تُقَسَّمُ
Eğer denilirse ki, “Ey halk,
Bölüşülecektir yakında vatanınız”
فَتَحَمَّدُوا، وتَشَكَّرُوا
وَتَرَنَّحُوا، وَتَرَنَّمُو
Hamd edin, minnettar olun
Salının, şarkılar mırıldanın
Şiir Notları
1) Ma‘rûf er-Rusâfî Kimdir?
Tam adı Ma‘rûf b. Abdilganî Mahmûd er-Rusâfî (مَعْرُوف الرُّصَافِي) olan şair 1875 yılında Bağdat’da doğmuştur. İsmini doğduğu yerden, yani Bağdat’ın “Rusâfe” semtinden almıştır. Bağdat gazetesinin yazı işleri şefliğini yapmaktayken aldığı bir teklif üzerine İstanbul’a giderek Medrese-i Mülkiyye-i Âliye’de Arap dili ve edebiyatı dersi okutmuş, Sebîlürreşâd dergisinde çeşitli yazılar da yazmıştır. [1] Rusâfî bu dönemde Osmanlı Meclis-i Mebûsanı’na milletvekili olarak girmiş, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına kadar da İstanbul’da ikamet etmiştir. Daha sonra çeşitli görevler vesilesiyle Şam’da ve Kudüs’te bulunan şair, ömrünün son yıllarını kendi ülkesinde küçük bir dükkan işleterek geçirmiştir. [2] Edebi hayatına birçok nesir ve şiir sığdıran Rusâfî, “sanat toplum içindir” ilkesine bağlı kalmıştır. Şairin şiirlerinde bağımsızlık, vatan, İngiliz işgali, Osmanlı Devleti, milliyetçilik gibi konulara ağırlık verdiği görülmektedir. Osmanlı idealini benimseyen şair, Osmanlı’ya isyan eden milletleri şiddetle eleştirmiş; “Sömürü Hükümeti” adlı kasidesinde ise İngiliz Devleti’nin sömürgeciliğini kınamıştır. Derin edebi kültürüne rağmen şiirlerindeki uslübunun oldukça yalın ve basit olması, şairin halkın seviyesine inme hedefiyle doğru orantılıdır. Başta şiirlerinin derlendiği Dîvânu’r-Rusâfî olmak üzere çok sayıda edebi eseri mevcuttur. [3]
Çeviri Notları
- جمجم: “Konuştuğu şeyi yeterince beyan etmemek” anlamında olan bu ifadeyi “sözü gevelemek” şeklinde tercüme ettik.
- تَوَسَّمَ: Ummak anlamını barındıran bu kelimenin “Gözlerini ayırmadan incelemek, gözetlemek, tanımaya çalışmak” gibi çeşitli anlamları da mevcut.
Yeni Kelimeleri Yoklayalım
Kaynaklar
Şiir için:
Rusafi, M. Dîvânu’r-Rusâfi. thk. Kâsım Hattât. Beyrut: Dâru’l-‘Avde, 2000.
[1], [2] Ayyıldız, Erol. Ma’rûf er-Rusâfî. TDV İslâm Ansiklopedisi, 28, 69-71.
[3] Çelebi, R. (1994). “Ma’ruf er-Rusafi Sosyal Siyasi ve Edebi Hayatı”. D.E.Ü İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 361-374.